ریتم یکی از جنبههای اصلی تئوری موسیقی هست . برای ایجاد یک ملودی و هارمونی تاثیرگذار و عالی ، باید بدونید که ریتم چطور کار میکنه و چطور در آهنگهای شما استفاده میشه. ریتم از اون مفاهیمیه که برای فهمیدنش اگه خیلی تخته گاز بریم جلو خیلی زود پیچیده میشه براتون ، امّا اگه همون اوّل چندتا مفهوم ساده رو خوب متوجه بشید میبینید که خیلی درکش براتون راحتتر میشه. در این پست همه مواردی رو که برای شروع استفاده از ریتمهای معمولی و ترکیبی ( ریتمیک و پلی ریتمیک ) که تو پروژههاتون نیاز دارید رو باز میکنیم. قراره یاد بگیرید که انواع ریتم در موسیقی چیا هستن ، کسر میزان چیست و چطور کار میکنه ، و راز نهفته در ریتمهای ترکیبی و عجیب غریب چیه . . .
فهرست مطالب
- ریتم چیست؟
- علائم مربوط به ریتم در موسیقی چیست؟
- چرا داشتن ریتم خوب مهم است؟
- تئوری ریتم چگونه است؟
- سخن پایانی و سوالات متداول
ریتم چیست؟
بهترین تعریف برای ریتم یا ضرب آهنگ این است که بگوییم ریتم حرکت کنترل شده موسیقی در زمان است. این تعریف به تقسیم موسیقی به بخش های منظم متریک مربوط می شود و ریتم را پالس، متر و ضرب موسیقی متمایز می کند.
در واقع ریتم الگویی پالس های منظم یا نامنظم است که در موسیقی از طریق ضرب های ملودیک و هارمونیک قوی و ضعیف به وجود می آید. ریتم یکی از جنبه های اصلی و مهم تئوری موسیقی محسوب می شود. ریتم همان روشی است که به وسیله آن موسیقی به ضرب ها یا ضربان های منظم تکرار شونده در یک زمان مشخص روی یک بار (bar) تقسیم می شود.
- بیشتر خوانید، بیشتر بدانید: هر آنچه باید در مورد نت موسیقی بدانید
اجازه بدهید کمی ساده تر بگوییم. وقتی شما به آهنگی گوش می کنید ممکن است ناخوادآگاه پایتان را به یک روش تکرار شونده حرکت بدهید یا روی پایتان بزنید. ریتم به عنوان جزئی از موسیقی باعث می شود شما این کار را انجام بدهید. اگر آهنگساز هستید، درک و فهمیدن نحوه کار با ریتم بسیار برایتان مهم و ضروری است. شما برای تولید آهنگ هایتان باید ر مورد هارمونی ها و ملودی ها دانش بسیار زیادی داشته باشید.
علائم مربوط به ریتم در موسیقی چیست؟
برای یادگیری ریتم ، ۴ تا مفهوم اصلی هست که باید یاد بگیرید :
- ضربها و نتها
- میزانها و کسر میزان
- ریتمهای قوی و ضعیف
- وزنهای دوتایی و سهتایی
وقتی به این چهار مفهوم اصلی تسلط پیدا کنید ، میتونید قدرت و خلاقیت بیشتری در آهنگسازی پیدا کنید و از ریتمهای مختلف در آهنگهاتون استفاده کنید و کارهای متفاوتی خلق کنید. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقالهگام در موسیقی چیست را بخوانید.
۱ – ضربها و نتها
درباره نحوه خوندن ریتمهای موسیقی و وزنخوانی خیلی مراحل و تمرینات رو باید پشت سر بذارید . امّا اساس اینکه بتونید ریتمها رو درک کنید اینه که نتها رو بشناسید . هر نت موسیقی نشاندهنده مدت زمان نسبی هست که یک صدا نواخته میشه که پایینتر کاملاً راجبش توضیح میدیم امّا بدونید این نتی که الآن داریم راجبش حرف میزنیم با اون نتهای دو رِ می فا سُل لا سی که قبلاً یاد گرفتید فرق داره . . .
ت گرد نشون دهنده طولانیترین زمان پخش یک صدا در یک میزانه که میشه اون رو به ۱/۲ و ۱/۴ و ۱/۸ و ۱/۱۶ تقسیم کرد . البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله بررسی بهترین ساز برای شروع یادگیری بزرگسالان را بخوانید.
- نت سفید ، نصف مدّت زمان یک نت کامل رو اشغال میکنه (۱/۲)
- نت سیاه ، یک چهارم مدّت زمان یک نت گرد رو اشغال میکنه (۱/۴)
- نت چنگ ، یک هشتم مدّت زمان یه نت گرد رو اشغال میکنه (۱/۸)
- نت دولاچنگ ، یک شانزدهم مدّت زمان یک نت گرد رو اشغال میکنه (۱/۱۶)
راههای زیادی برای تغییر و سازماندهی این نتها وجود داره که میشه ریتمهای مختلف رو ساخت . امّا بعنوان پایهای برای درک مفهوم ریتم اوّلین قدم این بود که با این نتها که ما بهش میگیم نتهای ارزش زمانی آشنا بشید. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله بهترین خواننده سنتی زن ایران را بخوانید.
۲ – میزان و کسر میزان
یه ضربان منظم در پشت پرده تمام موزیکها وجود داره و در بازههایی خاص به اسم میزان دسته بندی شدن. در موسیقی غربی ، کسر میزان یه آهنگ تعیین میکنه که در هر میزان چندتا ضرب داریم و تمپو هم سرعت ضربان رو مشخص میکنه .
- بیشتر بخوانید، بیشتر بدانید: تئوری موسیقی چیست
نوع تپش یا ضربان با یه کسر نشون داده میشه که بهش میگیم کسر میزان . یک نماد کسری که هم تعداد ضرب در هر میزان رو نشون میده و هم نوع ضرب که میگه این ضرب بر حسب کدوم یک از نتهای ارزش زمانیه که بالا باهاش آشنا شدیم .
رایجترین ریتم در موسیقی ، ریتم ۴/۴ هست : عدد ۴ در بالای کسر به ما میگه که در هر میزان از این ریتم ، ۴ ضرب وجود داره و عدد ۴ در پایین کسر هم به ما میگه که نوع ضربها از نوع نت سیاه هستند یعنی ۱/۴ نت گرد ( ۴ تا نت با ارزش زمانی ۱/۴ نت گرد ). البته که به غیر از کسر میزان ۴/۴ ، کسر میزانهای زیاد دیگهای هم در موسیقی وجود داره مثل : ۶/۴ – ۱۲/۱۶ – ۳/۴ – ۶/۸
۳ – ضربهای قوی و ضعیف
بسیار خب ، حالا که میدونید کسر میزان چطور کار میکنه و نحوه قرارگیری ضربها در میزان چطوریه ، بیاید نحوه کار ریتم در یک میزان رو هم بررسی کنیم .
در داخل یک میزان یا Bar ، ضربهای قوی وجود داره که به آهنگ جون میده و اصطلاحاً اون رو درایو میکنه و همینطور ضربهای ضعیف هم وجود داره که ضربان خنثی دارن و اون جریان رو خنثی میکنن . این ایجاد تنش و بعد خنثی شدن چیزیه که یه میزان رو مشخص میکنه و شنیدن و تشخیص ریتم رو راحت میکنه. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله انواع سبک های موسیقی را بخوانید.
اگه کسر میزان ۴/۴ رو در نظر بگیریم ، ضربهای قوی روی نتهای سیاه اوّل و سوّم زده میشن و ضربهای ضعیف هم میفتن روی نتهای دوّم و چهارم . در کسر میزان ۳/۴ هم ضرب قوی روی نت سیاه اوّل قرار میگیره و ضرب ضعیف هم مربوط میشه به نتهای دوّم و سوّم . ..
این قوی و ضعیف بودن ضرب رو هم با معیارهای مختفی مثل میزان بلندی صدا و شدت بیشتر ضربه زدن به سیمهای گیتار و کلاویههای پیانو میشه نشون داد و مشخص کرد . تو نرم افزار آهنگسازی هم معمولاً با velocity این تنش ها رو ایجاد میکنن. وقتی بدونید که ضربهای قوی و ضعیف چطور در یک میزان موسیقی قرار میگیرن ، میتونید اونها رو توی هر آهنگی تشخیص بدید . ( البته آهنگهای استاندارد )
چرا داشتن ریتم خوب مهم است؟
حالا سوال اینجاست که چرا داشتن یک ریتم خوب انقدر مهم است؟ ریتم خوب داشتن شما را قادر می سازد تا:
- همزمان با گروهتان حرکت کنید
- هر شکل ریتمیکی را با گوشتان حس کنید و بنوازید
- با ریتم های خوب از نزدیک آشنا شوید
- عجله نکنید و ضربان اشتباهی بکار نبرید
نوازنده ای که قصد دارد جایگاهش را در موسیقی بالا ببرد باید بتواند به شکل قوی و ماهرانه ای سازش را بنوازد و حفظ ریتم خوب بخش مهمی از رسیدن به این هدف است. در واقع تفاوت یک نوازنده حرفه ای و آماتور در داشتن همین مهارت هاست. نوازندگان حرفه ای می دانند ریتم بد موسیقی روی کار هنرمندان دیگر مثل خواننده ها هم تاثیر منفی می گذارد.
بهترین گروه های موسیقی از بیتلز گرفته تا متالیکا، همه و همه ریتم های بی عیب و نقصی دارند. آهنگ بی عیب و نقص و حفظ ریتم رمز موفقیت یک نوازنده محسوب می شود. بدون داشتن ریتم خوب خیلی راحت آهنگ را گم می کنید و هماهنگی خارج می شوید. بدون ریتم کل گروه تمپو را از دست می دهند و حتی شونده هم ممکن است مشکل ریتم آهنگ را متوجه شود.
مطمئنا دلتان نمی خواهد وقتتان را هدر بدهید و دوست دارید هر چه زودتر به یک نوازنده ماهر تبدیل شوید. برای رسیدن به این هدف باید مهارت های ریتمیکتان را اصلاح کنید و روی ساخت آهنگ های قوی متمرکز شوید. سعی کنید ریتم های سخت و دشوار را تمرین کنید و یاد بگیرید که چطور ریتم خوب را بشنوید. برای افزایش مهارت موسیقی تان بهتر است به فکر خرید یک مترونوم هم باشید.
تئوری ریتم چگونه است؟
ریتم در موسیقی غربی شامل چهار مفهوم می شود:
- نت ها و ضرب های موسیقی
- میزان نما و اندازه ها
- ضرب های قوی و ضعیف
- میزان دو ضربی و سه ضربی
به محض اینکه روی هر کدام از این مفاهیم تسلط پیدا کردید می توانید تمرین کنید و ریتم های جالبی را برای آهنگ هایتان خلق کنید.
نت های موسیقی
مهم ترین بخش درک ریتم، اطلاع داشتن از این موضوع است که یک نت موسیقی مدت زمان نواختن ساز را نشان می دهد.
به علامت های مختلفی که برای تعریف ریتم استفاده می شوند، توجه کنید. نت گرد (semibreve) طولانی ترین زمان نواختن را دارد و می تواند به نت های سفید (minim)، سیاه (crotchet)، چنگ (quaver) و یا دولا چنگ (semiquaver) بشکند. هر یک از نت های ذکر شده به ترتیب زمان نواختن کمتری را نسبت به نت گرد در بر می گیرند، برای مثال مدت زمان نواختن نت سیاه یک چهارم زمان نت گرد می باشد.
میزان نما
میزان نما از دو عدد تشکیل شده است که نشان می دهند ریتم به چه صورتی باید شمارش شود. ریتم الگوی بلندی و کوتاهی صداهایی است که در آهنگ شنیده می شود، در حالی که ضرب ضربان ثابتی مانند تیک تاک ساعت است که می توان آن را با شمارش بیت بر دقیقه (BPM) محاسبه کرد.
۴/۴ را به عنوان «میزان نمای معمول» در نظر می گیریم. به ۴/۴ میزان نمای معمول نیز گفته می شود، چرا که بسیار معمول است. دو عددی که در میزان نما قرار می گیرند اغلب با حرف C جایگزین می شوند.
در ۴/۴ دو عددی که روی هم قرار می گیرند، نشان دهنده ی آن هستند که ضرب هر میزان معادل چهار نت سیاه است. عدد چهاری که در بالا قرار می گیرد، نشان می دهد که میان خطوط میزان چهار ضرب وجود دارد، عدد چهاری که در پایین قرار می گیرد نیز بیانگر آن است که این ضرب ها بر حسب نت های سیاه محاسبه می شوند. شمردن ریتم ۴/۴ به این صورت است که هر ضربه ای که زده می شود معادل نت یک چهارم یا سیاه است.
البته میزان نماها به ۴/۴ محدود نمی شوند. برای مثال می توان به میزان نمای ۴/۳ یا «میزان نمای والس» و ۴/۲ یا «میزان نمای مارش» اشاره کرد.
ضرب های قوی و ضعیف
پس از آن که میزان نماها را شناختید، می توانید تشخیص دهید که ریتم در هر میزان به چه صورتی است. همه ی ضرب ها به یک اندازه نیستند. برای ایجاد پویایی در موسیقی باید در آن حرکت ایجاد کرد، به این منظور از ضرب های قوی و ضعیف استفاده می شود.
در هر میزان ضرب هایی قوی وجود دارند که با تأکید بیشتر نواخته می شوند و هم چنین ضرب های ضعیفی که اثر متقابل داشته و با تأکید کمتر نواخته می شوند. حتماً تا به حال واژه های «آپ بیت» و «داون بیت» به گوشتان خورده است. به بیان ساده آپ بیت ضربی است که دقیقاً قبل از داون بیت (ضرب اول) می آید.
برای مثال در هر میزان نمایی اولین ضرب بسیار قوی است. در میزان نمای معمول اولین ضرب کمی سنگین تر است و به همین دلیل به آن داون بیت گفته می شود.
یک رهبر اکستر را در نظر بگیرید و به نحوه ای که چوب مخصوص خود را حرکت می دهد، بیندیشید. حرکت چوب به سمت بالا نشانگر آپ بیت و حرکت به سمت پایین داون بیت را نشان می دهد. در ضرب های ۱، ۲، ۳ دست رهبر به سمت پایین و در ضرب ۴ به سمت بالا حرکت می کند.
به عنوان یک قانون کلی می توان گفت که هر میزان نمایی الگوی خاصی از ضرب های قوی و ضعیف دارد، اما اولین ضرب همیشه قوی است. تنها استثنای این قانون، سنکوپ است که در ادامه به توضیح آن می پردازیم. در سنکوپ همه چیز برعکس است، مثلاً ضرب قوی به صورت ضعیف اجرا می شود.
میزان دو ضربی و سه ضربی
پیش تر به میزان نمای ۴/۴ اشاره کردیم؛ اما اگر قرار باشد در یک قطعه از میزان ترکیبی و میزان لنگ استفاده کنید، لازم است بدانید ضرب های دو تایی و سه تایی در هر میزان چگونه نواخته می شوند. حالا که با ضرب های قوی و ضعیف آشنا شده اید، درک این مسئله کمی ساده تر است. دو ضربی به دو ضرب در هر میزان، سه ضربی به سه ضرب در هر میزان و چهار ضربی به چهار ضرب در هر میزان تقسیم می شود. الگوی قوی-ضعیف نشان می دهد که یک دو ضربی در حال نواخته شدن است. از آن جایی که در میزان نمای ۴/۴ هر میزان از دو دوضربی تشکیل می شود، به آن چهارضربی نیز گفته می شود.
میزان ۴/۳ از یک گروه سه تایی تشکیل می شود: قوی، ضعیف، ضعیف. ترانه ی «عالی» از اِد شیرِن نمونه ی جدیدی از این میزان می باشد.
هر الگوی ریتمیک یا میزان نمایی می تواند به مترها یا میزان های دوضربی یا سه ضربی تقسیم شود. متر تنها یکی از راه های تقسیم بندی ضرب ها درون یک میزان است. راه دیگر، تقسیم بندی بر اساس ساده و ترکیبی بودن است که اجزای تشکیل دهنده ی هر ضرب را نشان می دهد.
میزان های ساده و ترکیبی
همان طور که می دانید متر چگونگی نواختن ریتم بر اساس قوی بودن یا ضعیف بودن ضرب ها است. میزان های ساده و ترکیبی رابطه ی مستقیمی با متر دارند. ریتم های معمول در میزان ترکیبی عبارتند از ۸/۶، ۸/۹ و ۸/۱۲. در میزان ترکیبی هر ضرب به شکل یک نت نقطه دار نوشته می شود.
میزان های ساده و ترکیبی بیانگر آن هستند که نت های کوتاه تر (معمولاً نت های چنگ) به گروه های دو تایی و یا سه تایی تقسیم می شوند. میزان های ساده نت های چنگ را در گروه های دوتایی قرار می دهند:
میزان نمای ۴/۴ یک میزان دوتایی ساده است. نت های چنگ در آن به صورت یک-و، دو-و، سه-و، چهار-و شمرده می شوند، در حالی که میزان نمای ۴/۳ یک میزان سه تایی ساده است و نت های چنگ در آن به صورت یک-و، دو-و، سه-و شمرده می شوند.
میزان های ترکیبی نت های چنگ را در گروه های سه تایی قرار می دهند:
برای میزان ترکیبی می توان میزان نماهای ۸/۶ و ۸/۹ را مثال زد. در میزان ترکیبی دوتایی ۸/۶، نت ها به دو گروه سه تایی از نت های چنگ تقسیم می شوند.
نت های چنگ می توانند به صورت یک-و-a، دو-و-a شمرده شوند. اگر چه ۸/۶ در هر میزان شش ضرب چنگ دارد، ضرب هر میزان با دو نت سیاه نقطه دار نشان داده می شود. نت های سیاه نقطه دار از نظر ضرب به جای نت های چنگ ۱ و ۴ قرار می گیرند. از ترانه های ضبط شده با میزان نمای ۸/۶ می توان به ترانه ی «فالین» از آلیشا کیز و «ما قهرمانیم» از کویین اشاره کرد.
نت های میزان ترکیبی سه تایی به سه گروه سه تایی از نت های چنگ تقسیم می شوند. در این میزان نما نت های چنگ به صورت یک-و-a، دو-و-a، سه-و-a شمرده می شوند.
میزان لنگ
میزان نماهای غیر طبیعی می توانند به پیشرفت حرفه ی موسیقی دان ها کمک کنند. با ترکیب کردن نت ها و ضرب های آشنا می توان صداها و ترانه های جدید ساخت. پیشنهاد می کنیم یک بار به ترانه «اقیانوس» از لِد زِپلین گوش کنید. میزان های غیر طبیعی ۸/۷ به کار گرفته شده اند تا ترکیبی از سبک بلوز و هِوی راک را ایجاد کنند.
برای ایجاد میزان نمای لنگ تنها کافی است میزان ساده و ترکیبی را با هم ترکیب کنید. هر میزان نمای لنگی از الگویی خاص از ترکیب دو ضربی ها و سه ضربی ها تبعیت می کند.
تنها چیزی که لازم است بدانید، آن است که هر میزان به چه شکلی به گروه های دو تایی یا سه تایی تقسیم می شود. میزان نمای ۸/۵ را در نظر بگیرید. این میزان نما می تواند به گروه های دو ضربی و سپس سه ضربی و یا گروه های سه ضربی و سپس دو ضربی تقسیم شود. برای میزان نمای ۸/۵ می توان به صورت یک-و دو-و-a و یا یک-و-a دو-و بشمارید. می توانید شمارش را با صدای بلند انجام دهید.
سنکوپ
سنکوپ که عموماً با آف بیت بودن شناخته می شود، تأکید بر نتی است که معمولاً با تأکید اجرا نمی شود. میزان نما در موسیقی دارای الگوی قاعده مندی از ضرب های قوی و ضعیف است. در صورتی که در ریتم سنکوپ بر خلاف الگوی میزان نماهای دیگر ضرب های ضعیف با تأکید اجرا می شوند.
ریتم های آف بیت سنکوپ بر نت هایی که بین ضرب های قوی و ضعیف قرار می گیرند، تأکید می کنند. در سبک های جاز و دیسکو تأکید بیشتر بر ضرب های دوم و چهارم از میزان ۴/۴ است تا ضرب های اول و دوم آن. در سبک رِگِی ضربات رو به پایین آف بیت گیتار که با «شانک» شناخته می شوند، برای ایجاد صدای شاخص رگی اهمیت دارند. برای مثال می توان به ترانه ی «جَمین» از باب مارلی اشاره کرد.
شمردن آف بیت ها در نواختن به شکل سنکوپ کمک کننده است. در یک میزان ۴/۴ شمارش به صورت «یک و دو و سه و چهار و» انجام می شود. «و ها» نشان دهنده ی فاصله ی میان ضرب های قوی و ضعیف هستند.
ریتم و حرکت
ریتم بیشتر به هماهنگی ما با موسیقی و احساس ما نسبت به آن مربوط است تا آن که تنها چگونگی خواندن نت ها را بدانیم. دانستن تئوری ریتم سودمند است اما ساده ترین راه درک آن حساسیت به ریتم است. برای ایجاد این حساسیت در خود، کافی است هر روز هنگام نواختن ساز از مترونوم نیز استفاده کنید، این کار به شما کمک می کند که سرعت خود را حفظ کنید و ضرب ها را با عجله نزنید.
اگر این روش نیز برایتان آسان نبود، می توانید بی هیچ ترسی هر از گاهی ساز خود را رها کنید و دست بزنید، انجام این کار به نوازندگی بهتر شما کمک خواهد کرد.
از کارهای دیگری که می توانید برای بهبود این مهارت انجام دهید، شرکت کردن در جلسات گروهی نوازندگی است، هنگامی که ساز زدن نوازندگان دیگر را می شنوید، با صدای ساز آن ها ارتباط برقرار می کنید. این کار برای بالا بردن حساسیت به ریتم بسیار سودمند است. هنگامی که توانستید یک ضرب ثابت را حفظ کنید، هنگام نواختن ساز پای خود را نیز درگیر کنید و همراه با آن ضربه بزنید.
سخن پایانی
شما در این مقاله با ریتم در موسیقی آشنا شدید. همچنین از اهمیت آن در موسیقی آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
موسیقی قادر است واکنش های احساسی قوی مثل هیجان و اشتیاق یا ناامیدی و دلسردی را در شنوندگانش برانگیزد. اغلب مواقع، گوش دادن به موسیقی باعث برانگیخته شدن احساسات مثبت و خوشایند در ما می شود. شنیدن موزیک های دلپذیر و زیبا منجر به انتشار انتقال دهنده های عصبی مرتبط با پاداش مثل هورمون دوپامین در مغز می شود. برای همین است که گوش دادن به موسیقی راه بسیار آسانی برای تغییر روحیه یا کاهش استرس محسوب می شود.
به موسیقی در زبان فرانسوی musique گفته می شود که با تأکید بر هجا یا قسمت دوم کلمه تلفظ می شود؛ یعنی: mew ZEEK. جالب است بدانید که فرانسوی ها کلمات را با مونث و مذکر کردن از هم تفکیک می کنند و واژه musique در زبان فرانسه یک کلمه مونث است.