مادامی که صحبت از آواز و خوانندگی در موسیقی کلاسیک ایرانی به میان میآید بی درنگ و به دنبال آن نام محمدرضا شجریان بر زبان جاری میشود. تأثیر صدای شجریان تنها بر هنرجویان آواز و خوانندگی نبوده، بلکه تعداد قابل توجهی از مخاطبین موسیقی کلاسیک ایرانی تحت تأثیر صدای وی بودهاند؛ چرا که هر صدایی را در حوزه موسیقی ایرانی با وی مقایسه کرده و آن را معیار زیبایی شناسی خود قرار میدهند.
فهرست مطالب
- آشنایی با زندگینامه استاد شجریان خسرو آواز ایران
- سبک و شیوه هنری محمدرضا شجریان چگونه بود؟
- آشنایی با زندگی هنری محمدرضا شجریان
- داستان ربنا چه بود؟
- سخن پایانی و سوالات متداول
آشنایی با زندگینامه استاد شجریان خسرو آواز ایران
محمدرضا شجریان متولد یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد است. او درباره تولد خود این گونه نقل قول کرده است: تولدم روز اول مهر ماه سال یکهزارو سیصد و نوزده خورشیدی در مشهد است، در خانواده ای که پدر بزرگم (علی اکبر) صدای بسیار رسایی داشته و به زیبایی آواز می خوانده است. او از مالکین بزرگ مشهد بود و از خواندن در جمع پرهیز داشته، گاه برای دوستان سرشناسی که به دیدارش می آمده اند می خوانده است. پدرم مهدی از صدای پر طنین و رسا برخوردار بود و در جوانی آواز خواندن را شروع می کند اما خیلی زود در محیط بسته و سنتی به قرائت قرآن رو آورده و تا آخر عمر بر همان عقیده باقی ماند و آواز را رها کرد و در قرائت قرآن جایگاه خاصی در مشهد پیدا کرد و شاگردان زیادی برای تلاوت قرآن تربیت کرد که از جمله خود اینجانب است.
قصه زندگی استاد شجریان
استاد شجریان خسرو آواز ایران و اسطوره دنیای موسیقی ایرانی است. اسطوره ای که قطعا نام او در تاریخ ماندگار خواهد شد و همیشه ایرانیان به این نام افتخار خواهند کرد. امروز می خواهم یک بیوگرافی مختصر از استاد شجریان را به شما بگویم و داستان زندگی استاد شجریان را برایتان تعریف کنم. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله خوانندگان سنتی ایرانی را بخوانید. اگر شما هم درباره زندگی شخصی استاد شجریان و همین طور زندگی هنری ایشان کنجکاو هستید، با من همراه باشید تا کمی درباره این هنرمند و استاد بی بدیل و گرانقدر با شما صحبت کنم.
استاد شجریان در کودکی
استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۱۹ در شهر مشهد به دنیا آمد. گفتنی است که خانواده ایشان از ابتدا اهل موسیقی بوده اند و هم پدر ایشان و هم پدربزرگشان صدای خوبی هم برای آواز و همین طور برای تلاوت قرآن داشته اند. نکته جالب دیگر اینکه استاد شجریان از همان بدو کودکی به دنیای موسیقی پا گذاشتند و مسلم است که اولین و مهمترین پشتیبانشان در این راه پدرشان بوده است.
در واقع در ابتدا استاد شجریان نزد پدرشان شروع به یادگیری تلاوت قرآن و البته خواندن آواز کردند و به قدری در این عرصه استعداد داشتند که در سن ۱۲ سالگی صدای تلاوت ایشان از رادیو پخش شد و اینجا بود که کم کم مردم استان خراسان با او و هنر و استعداد بی نظیر استاد شجریان در دنیای موسیقی آشنا شدند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوایند مقاله آهنگ اصیل مازندرانی را بخوانید. تا اینکه محمدرضا شجریان در سن ۱۷ سالگی با یک استاد موسیقی آشنا شدند و از اینجا به بعد بود که زندگی هنری استاد روند جدی تری به خودش گرفت.
زندگی شخصی استاد شجریان
استاد شجریان یک بار در سال ۱۳۴۰ و یک بار هم در سال ۱۳۷۱ بعد از جدایی با همسر اولشان ازدواج کرده اند و از این دو ازدواج صاحب ۵ فرزند شده اند. در واقع استاد شجریان در ازدواج اولشان با خانم فرخنده گل افشان صاحب ۳ دختر و ۱ پسر به نام های راحله، افسانه، مژگان و همایون و در ازدواج دومشان با خانم کتایون خوانساری صاحب ۱ پسر به نام رایان شده اند. گفتنی است که فرزندان ایشان نیز صدای بسیار دلنشینی دارند و در حوزه موسیقی فعالیت های درخشانی دارند
سبک و شیوه هنری محمدرضا شجریان چگونه بود؟
در یک نگاه کلی به شیوه خوانندگی شجریان و پیشینیان وی چون قمرالملوک وزیری، ادیب خوانساری، رضا قلی میرزا ظلی و سید حسین طاهرزاده، که آثار صوتی آنها موجود است، درمییابیم که شیوه شجریان به شیوه این خوانندگان آواز بسیار نزدیک است و در واقع دنبالهروی کار این آوازخوانان سنتی و کلاسیک موسیقی ایرانی بوده است(همانطور که خود بارها به آموزش دیدن غیر مستقیم از آنها اشاره نموده است). اما این بدان معنی نیست که کار وی تقلید صرف بوده و بیارزش تلقی میشود. همانطور که شیوه و لحن چهار آوازخوان ذکرشده به یکدیگر نزدیک بوده و نوع و نحوه اجرای تحریرهای آنها بی شباهت به یکدیگر نیست، اما هرکدام شخصیت و بیان منحصر به خود را از دیگری بازشناساندهاند.
شجریان نیز افتخار این را داشته تا خود را به جمع این بزرگان وارد ساخته و نام خود را در عرصه هنر آواز خوانی جاودانه سازد. شاید بتوان گفت که شجریان در آواز، بهروز شده آن قدما است. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله بهترین خواننده های سبک کانتری را بخوانید. خلاصه آنکه شجریان اگر شیوه استادان قدیم را متحول نساخته، چیزی نیز از آن نکاسته و حق شاگردی را به نحو احسن بجا آورده است که این خود در عالم هنر موسیقی ایرانی که ما دسترسی به آثار با کیفیت اساتید قدیم آواز را نداریم، کاری بس ارزشمند است.
از ویژگیهای مهم آواز شجریان که او را به آوازخوانی کمنظیر مبدل ساخته، تحریرهای حسابشده و به اصطلاح مهندسیشده، ریز و شفاف است که به دقت و زیبایی در کنار یکدیگر چیده شدهاند. اما این ویژگی مختص شجریان نبوده و آوازخوانانی چون طاهرزاده و بنان در این امر سرآمد دیگرانند و شجریان پیرو ایشان به شمار میرود.
آشنایی با زندگی هنری محمدرضا شجریان
محمدرضا شجریان با اجرای برگ سبز شماره ۲۱۶، همکاری های خود را با برنامه گلها آغاز کرد و تا ۱۳۵۵ خورشیدی که به علت آشفتگی های اجتماعی از رادیو کناره گرفت، با این برنامه ارزنده همکاری داشت. در این دوره وی از برجسته ترین و محبوب ترین خوانندگان رادیو محسوب می شد و آوازهای او با همکاری استادان بزرگی که در هنر خود، یگانه بودند، از رادیو منتشر می شد.
اوج تبلور و شکفتگی آوازهای پیش از انقلاب شجریان، در گلهای تازه انعکاس دارد؛ برنامه ای که به همت والای امیر هوشنگ ابتهاج شگل گرفت و در پرتو مدیریت متعالی و کفایت های ذاتی او، بخش ارجمندی از موسیقی معاصر ایران است. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله برترین نوازنده ترومپت تاریخ را بخوانید.
بعد از دوران درخشان ۱۰ ساله سرپرستی داوود پیرنیا در گلها، کمتر کسی گمان می کرد که روند تکاملی این برنامه ادامه یابد و بیشتر بر این تصور بودند که کیفیت اجراها به تدریج کاهش یابد و در نهایت این برنامه متوقف شود. گرچه افرادی که بعد از پیرنیا تصدی این برنامه را به عهده گرفتند، همگی از اساتید نامدار شعر و موسیقی محسوب می شدند، اما بعد از پیرنیا که سال ها در سازمان های مهم مملکتی، سمت های مهم مدیریتی داشت، ادامه برنامه گلها، کاری بس دشوار بود. بیشتر هنرمندان افرادی خود محور، مغرور و ناسازگار بودند و هنر خویش را بسی برتر از دیگران می انگاشتند و بدین ترتیب اداره امور موسیقیگلها با دشواری های فراوان روبرو بود، به همین جهت جانشینان پیرنیا، موفقیت چندانی به دست نیاوردند.
آثار محمدرضا شجریان:
در ۱۳۵۱خورشیدی، اجرای این امر مهم فرهنگی هنری به عهده امیر هوشنگ ابتهاج قرار گرفت و او با توانایی های مدیریتی و اندیشه های تابناک و آشنائی های کاملی که با شعر و موسیقی و تاریخ و فرهنگ ایران داشت، موفق شد تا گلهای تازه و گلچین هفته را بنیاد نهد و ادامه فعالیت های پیرنیا، بار دیگر در مسیری صحیح و متحول قرار گرفت. از هنرمندان برجسته ای که در شکل گیری گلهای تازه، مشارکت مؤثر داشت، محمدرضا شجریان بود که از ۲۱۰ برنامه، در ۷۰ برنامه شرکت کرد و بدیع ترین و بلیغ ترین آوازها را به همراه ساز دلنواز اساتید یگانه موسیقی ایران، به یادگار باقی نهاد، آثاری که در تاریخ هنر معاصر ایران، به جاودانگی رسیده اند و تا سال های سال به زندگی دیگران زیبائی و صفا و معنا می بخشند.
بیشتر آثار محمدرضا شجریان در ۳۰ سال اخیر، محصول کنسرت های متعددی است که وی در این سال ها در شهرهای مختلف ایران و چهار گوشه جهان برگزار کرد و همگی با استقبال کم نظیر و شورانگیز مردم هنر دوست روبرو شد. به خصوص ایرانیان برون مرزی وی را به عنوان سفیر فرهنگی و هنری ایران، ارج نهادند.
آوازهای این دوره از فعالیت های هنری استاد، به نحو محسوسی، با پختگی بیش تر همراه است. گو اینکه وسعت صدای وی کاهش نیافته، اما بلاغت جوانی به تدریج جای خود را به پختگی و نظم و هنجارهای جدید داده و به نظر می رسد که موسیقی او در این سال ها دلنشین تر شده است. صرف نظر از تغییرات بیولوژیکی حنجره و دیگر اندام های صوتی، این تحول مطلوب، از دانش گسترده تر موسیقائی و اجتماعی و اشراف بیش تر وی به ادبیات پارسی نشأت گرفته است.
آثار محمدرضا شجریان:
از دیگر تحولات این دوره از فعالیت های هنری شجریان، توجه بیش تر به مضامین و مفاهیم اشعار و پیام هائی است که در آوازهای او وجود دارد و موسیقی او با مردم ایران پیوند بیش تر پیدا می کند و به تحقیق جز قمر الملوک وزیری خواننده دیگری را نمی شناسیم که تا این حد با مردم زمانه خویش نزدیک باشد.
شجریان در ۳۰ سال گذشته، آثار قابل توجهی آفرید که هر یک از آن ها با ویژگی های مطلوب و پیام های مخصوص، نزد صاحب دلان جایگاه والایی دارند. اما برخی از این آوازها، شهرت بیشتری پیدا کرده است که از آن جمله می توان از برنامه های زیر یاد کرد: راست پنجگاه، مرکبخوانی نوا، بیداد، زمستان، معمای هستی، فریاد، عشق، سرو چمان. شب، سکوت وکویر، یاد ایام، دستان، سرو چمان.
داستان ربنا چه بود؟
یکی دیگر از فعالیتهای مذهبی و البته چالش برانگیز شجریان خواندن ربنایی بود که ماههای رمضان ایران بدون آن چیزی کم دارد، حتی در این سالها که پخش آن از رادیو تلویزیون ممنوع اعلام شده است .
تاریخچه ربنا به سال ۱۳۵۸ بازمیگردد، وقتی که در آستانه ماه رمضان آن سال شجریان به درخواست رادیو تلویزیون ماموریت مییابد مناجاتهایی را با صدای خوانندگان مذهبی جوان ضبط کند. وی نمونهای از کار را میخواند و خوانندگان را هم رهبری میکند که چگونه بخوانند و بعد همهی نوارها را در اختیار مدیران سازمان قرار میدهد و خود در اعتراض به شرایط جدید موسیقی از رادیو تلویزیون قهر میکند اما در کمال تعجب در نخستین شب ماه رمضان آن سال صدای خود را از رادیو میشنود دعایی که تا سالها لحظات پیش از افطار مردم روزهدار را رنگی دیگر میداد و تا سالها بعد که پخش آن به دلایل سیاسی ممنوع اعلام شد، مهمترین نشانه ماه رمضان بود.
سخن پایانی
شما در این مقاله با زندگینامه استاد محمدرضا شجریان آشنا شدید.همچنین از آثا و افتخارات استاد آگاه شدید.اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
استاد شجریان اصالتا مشهدی بودند.
استاد شجریان ۲ بار ازدواج کردند. همسر اول ایشان، فرخنده گل افشان و همسر دومشان کتاسون خوانساری بود.
